Dünyada son yıllarda doğrudan yabancı yatırımlarda tarihsel öneme sahip gelişmeler meydana gelmiş bulunmaktadır.
Bu gelişmelerin en önemlisi, ilk kez gelişmekte olan ülkelerin çektikleri yatırımların gelişmiş ülkelerin çektikleri yatırımların, üstelik de büyük bir farkla önüne geçmesidir. 2014 yılında, tarihte ilk kez, dünyada yapılan tüm yatırımların yarıdan fazlası (%57.5’u) gelişmekte olan ülkelere yapılmış, gelişmiş ülkeler yatırımlardan ancak yüzde 42.5 pay alabilmiştir. O yıl dünyada yapılan toplam 1324 milyar dolar yatırımın 704 milyar doları gelişmekte olan ülkelere gitmiş, gelişmiş ülkelere giden yatırım miktarı 563 milyar dolarda kalmıştır. 2013 yılına kadar, gelişmiş ülkelerin toplam yatırımlardan aldıkları pay tüm zamanlarda yüzde ellinin üzerindeydi.
2014 yılında doğrudan yabancı yatırımlarda yaşanan önemli değişiklikler bununla da kalmamaktadır. Çin, tek başına, gelişmekte olan ülkelere yapılan yatırımların üçte birini çekmiş bulunmaktadır. Yine Çin, tüm zamanların en fazla yatırım çeken ülkesi Amerika Birleşik Devletleri’nin yaklışık 1.5 katı yatırım çekmiştir. 2014 yılında, Çin’e 242 milyar dolar, ABD’ye 172 milyar dolar yatırım gitmiştir.
2014 itibarıyla, Çin’in çektiği yatırımlar gelişmekte olan ülkelere yapılan yatırımları büyük ölçüde izah etse de, Çin’in yanında, 74 milyar dolar yatırım çeken Singapur, 73 milyar dolar yatırım çeken Brezilya, 35 milyar dolar yatırım çeken Hindistan, 29 milyar dolar yatırım çeken Rusya, 27 milyar dolar yatırım çeken Meksika ve 23 milyar dolar yatırım çeken Şili, gelişmekte olan ülkelere giden yatırımlarda önemli pay sahibi olmuşlardır. Bu yedi ülke, 2014 yılında, gelişmekte olan ülkelere giden yatırımların yüzde 71’ini çekmiştir.
2015 ve 2016 yıllarında gelişmiş ülkelerin çektiği yatırımlar yeniden gelişmekte olan ülkelerin biraz önüne geçse de, artık gelişmekte olanların gelişmişlerden daha fazla yatırım çekebildiği bir döneme girdiğimizi söylemek yanlış olmaz. 2015 yılında yatırımların yüzde 42.5’i, 2016’da ise yüzde 37’si gelişmekte olan ülkelere gitmiştir.
Yatırım yapan ülkelere baktığımızda da, yine daha önce rastlanmayan durumlara tanıklık etmekteyiz. 2000’li yıllara kadar toplam yatırımların yüzde 80’ini yapan gelişmiş ülkelerin bu payı gerilemiş, 2014 yılında, gelişmekte olan ülkelerin yaptığı yatırımlar, toplam yatırımların içinde yüzde 38’e ulaşmıştır. 2014’te, gelişmekte olan ülkeler 473 milyar dolar yatırım yapmıştır. Burada da Çin’in rolü önem kazanmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerin yaptığı yatırımların yarısını, 247 milyar dolarını (yüzde 52) Çin yapmıştır. Çin aynı zamanda, bütün zamanların en fazla yatırım yapan ülkesi ABD’nin ardından en fazla yatırım yapan ikinci ülke olmuştur. 2014 yılında, ABD 292 milyar dolar yatırım yapmıştır.
ABD her zamanki en fazla yatırım yapan (yılda 300 milyar doların üzerinde) pozisyonunu korurken, Avrupa Birliği’nin dışarıya yaptığı yatırımlar son dört yılda sürekli azalarak, dört yıl öncesinin yarısına kadar düşmüştür. 2014 yılında yapılan tüm yatırımların yüzde 80’i ilk on ülke olan ABD, Çin, Japonya, Almanya, Rusya, Kanada, Fransa, Singapur, Hollanda ve İrlanda tarafından yapılmıştır.
Geleneksel olarak en fazla yatırım yapan ikinci ülke olan İngiltere, bu rolünü kaybetmiş, son üç yılda İngiltere’nin dışarıya yaptığı yatırımlar eksiye dönmüştür. Buna karşılık, yatırımcı ülkeler arasında da resme yeni girenler bulunmaktadır. Rusya, Singapur ve İrlanda’nın yatırımcı ülkeler olarak öne çıkışı netlik kazanmıştır. Son beş yılda, İrlanda diğer ülkelere 305, Rusya 218 ve Singapur 170 milyar doların üzerinde yatırım yapmıştır. Benzer bir durum, zaten uzun yıllardır dışarı önemli miktarlarda yatırım yapan ve bazı yıllar dünyanın en fazla yatırım yapan ilk beş ülkesi arasına giren İspanya için söz konusudur. İrlanda’da yaşanan gelişme ise dikkat çekicidir. Ülkeler önce yatırım çekmeye başlamakta, bir noktadan sonra ise, dışarıya yatırım yapar hale gelmektedirler. Önümüzdeki yıllarda benzer gelişmeleri Şili ve Malezya için de bekleyebiliriz.
Türkiye bu konuda henüz emekleme dönemindedir. Türkiye son yıllarda ortalama 12-13 milyar dolar yatırım çekmiş, son beş yılda ülke dışına yaptığı yatırım miktarı ise, 16 milyar dolar dolayında kalmıştır. Üstelik bu nicel gelişmeler, uluslararası yatırımlarla ilgili son dönemlerde yaşanan gelişmeleri izaha yeterli değildir. Bu nicel gelişmelerin yanında, son derece önemli nitel gelişmeler de yaşanmaktadır. Yabancı yatırımlarda yaşanan yeni trendleri, bu yazının devamında ele alacağız.
Yazar: Dr. Abdurrahman Arıman
