Hile ile iş yapanların dalaverelerine ve akla gelmeyecek tuzaklarına “Ali Cengiz oyunu” denir. Bu ifadenin menşei eski bir halk hikâyesine dayanmaktadır.
Eski zamanda bir sehhar adam gayb ilimleriyle uğraşarak istediği şekle girebilmenin tılsımını keşfeder. Cifr, remil, falcılık, yıldız ve kıyafet ilimlerine de vâkıf olan bu adam, sihirbazlıkta o derece ileri gider ki kendini eğlendirmek ve halka marifetini göstermek üzere sık sık şekil değiştirmeye ve insanları hayrette bırakan oyunlar çıkarmaya başlar. Hatta bu oyunu menfaatleri için kullanmakta ve halkı aldatmakta da üstüne yoktur. Söz gelimi hanımına, “Bahçede bir keçimiz var, pazara götürüp satıver.” der, sonra da bahçeye gidip keçi kılığına girer, hanımı kendisini sattıktan sonra yine insan olup eve döner.
Bu sihirbaz adamın bir huyu da isteyen herkese sihrini öğretmektir. Ne var ki marifetini her kime öğretse, sonra ona bir oyun yaparak onu öldürür. Mesela oyunu öğrenen kişi kanarya olsa, sihirbaz bir atmaca olup onu avlar; öğrenen ağaç olsa, sihirbaz ateş olup onu yakar. Devrin padişahı, bu gidişata dur demek isteyince, tellallar çığırtıp bu düzenbazı kendi huzurunda mat edene kızını vermeyi vadeder. Herkes bu tehlikeli sınavdan kaçarken Ali Cengiz adında fakir bir derviş, bu işe talip olur.
Ali Cengiz, sihirbazdan oyunu öğrenmek üzere ders almaya başlar. Ne var ki ahmak gibi davranıp asla öğrendiğini göstermez. Böylece sihirbaz, Ali Cengiz’i kolay lokma olarak görüp oyunu en ince ayrıntısına kadar anlatmakta çekinmez.
Sınav, padişahın Cuma selamlığından sonra yapılır. Ali Cengiz, bir koç kılığına girip meydana gelir. Sihirbaz, derhal bir kurt olur. Ali Cengiz su olup kurdu boğmak isteyince, sihirbaz kendini ateşe çevirir. Bir müddet ikisi de kılıktan kılığa girer. Sonunda Ali Cengiz bir çiçek olup padişahın kucağına düşer. Sihirbaz bir eşek arısı olup üzerine konar. Ali Cengiz derhâl darı olup yere yayılır. Sihirbaz hemen tavuk kılığına girer ve darıları toplamaya başlar. O, darıları yiyedursun Ali Cengiz arkadan bir tilki olup tavuğu boğar.
Sihirbazın cenazesinin defnedildiği gün, Ali Cengiz ile padişahın kızının kırk gün kırk gece sürecek düğünleri başlar. Ne var ki Ali Cengiz’in sol elinden iki parmağı eksiktir artık.
Kaynak: İskender Pala, İki Dirhem Bir Çekirdek, Kapı Yayınları, 109. Baskı, Mart 2015.
